Τρίτη 13 Μαρτίου 2012
Τετάρτη 26 Οκτωβρίου 2011
William Blake
"To see a world grain of sand and a heaven in a wild flower, hold infinity in the palm of your hand an eternity in an hour..."
Κυριακή 16 Οκτωβρίου 2011
Το πάθος της δημιουργίας Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
Το πάθος της δημιουργίας
Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
«Να δώσεις ύφος στον χαρακτήρα σου – μια μεγάλη και σπάνια τέχνη.»
Φ. ΝΙΤΣΕ
Αν και είχα προετοιμαστεί για το θάνατό του, εν τούτοις ένιωσα σαν να έχανα έναν κοντινό μου άνθρωπο. Ηταν το ίδιο συναίσθημα που ένιωσα με τον θάνατο του Τζον Λένον, του Μάνου Χατζιδάκι, και του Κορνήλιου Καστοριάδη. Δεν χρειάζεται να ξέρεις έναν δημιουργό προσωπικά, είναι αρκετό να συνδεθείς με το έργο του.
Ο πρόωρος θάνατος του Στιβ Τζομπς τερμάτισε τη ζωή ενός παθιασμένου οραματιστή, που μετασχημάτισε αρκετές βιομηχανίες και άλλαξε την καθημερινότητα της ζωής μας. Πέρα από τα υπέροχα προϊόντα του, αυτό που εντυπωσιάζει είναι η προσωπικότητά του. Τα τεχνουργήματά του ήταν το αποτύπωμα μιας πολυσχιδούς, ενθουσιώδους, χαρισματικής, ευφάνταστης, βουλησιαρχικής, εποικοδομητικά ναρκισσιστικής προσωπικότητας. Δεν θα κατανοήσουμε αυτή την προσωπικότητα, αν δεν καταλάβουμε την πορεία της διαμόρφωσής της.
Ο Τζομπς ήταν παιδί των σίξτις, των καλιφορνέζικων σίξτις. Ο απόηχος της αντικουλτούρας –η αναζήτηση αυθεντικής ατομικότητας, η αυτοπραγμάτωση, η αντισυμβατικότητα, ο συγκρητισμός– τον επηρέασε καθοριστικά. Η ατμόσφαιρα πειραματισμού της Σίλικον Βάλεϊ, η διαρκής αναζήτηση της καινοτομίας και η ριψοκίνδυνη επιχειρηματικότητα διαμόρφωσαν τον ορίζοντά του. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον αναζήτησε τις συντεταγμένες της ζωής του. Παράτησε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο, παρακολούθησε στη συνέχεια, ανεπίσημα, μόνο μαθήματα που τον ενδιέφεραν (όπως η καλλιγραφία), πειραματίστηκε με ψυχεδελικά ναρκωτικά, ταξίδεψε στην Ινδία, έγινε βουδιστής, ήταν φανατικός χορτοφάγος. Στις άπειρες διακλαδώσεις του βίου, οι «υπόγειες διαδρομές» του συναντήθηκαν απρόβλεπτα (όπως συνήθως συμβαίνει) και ανέδειξαν έναν ασυνήθιστο επιχειρηματία: συγκέρασε ψηφιακή τεχνολογία, επιχειρηματικότητα, και αντικουλτούρα. Κάποτε είπε ότι οι άνθρωποι στη βιομηχανία των υπολογιστών «δεν είχαν πολύ διαφορετικές εμπειρίες στη ζωή τους, οπότε δεν έχουν πολλές τελείες να ενώσουν, και καταλήγουν σε πολύ γραμμικές λύσεις».
Ο ανήσυχος χαρακτήρας του σχετίζεται με την ασυνήθιστη ανατροφή του. Οταν γεννήθηκε, οι βιολογικοί γονείς του τον έδωσαν για υιοθεσία. Ανθρωποι της εργατικής τάξης, ευπρεπείς και στοργικοί, οι θετοί του γονείς είχαν υποσχεθεί στους βιολογικούς του γονείς, που το ζητούσαν επιμόνως, ότι θα τον έστελναν στο πανεπιστήμιο. Το έκαναν. Διακόπτοντας τις σπουδές του, όμως, ο νεαρός Στιβ ήταν σαν να εξεγείρεται κατά των γονιών του. Κόβει συμβολικά τον ομφάλιο λώρο, αναζητώντας την αυτοπραγμάτωσή του. Η γνωστή τελειομανία του, που τον οδήγησε κάποτε στα όρια διατροφικής διαταραχής, εξέφραζε τη βούληση να ελέγχει το πεπρωμένο του. Ηθελε να γίνει όπως αυτός ήθελε – τέλειος. Η υιοθεσία του υπογράμμιζε την τυχαιότητα της ζωής και αναδείκνυε την ψυχική ανάγκη του να γίνει αποδεκτός από τους άλλους, κυρίως μέσα από τα έργα του. Η ισχυρή θεληματικότητά του απέρρεε από τη βαθιά επιθυμία να ορίσει ο ίδιος τη ζωή του. Οι ενδοψυχικές συγκρούσεις του δραματοποιήθηκαν στη δημόσια σκηνή – μετουσιώθηκαν σε επιχειρηματικά - τεχνολογικά ενδιαφέρουσα πράξη.
Η διαίσθησή του, ο εκρηκτικός χαρακτήρας του και η αυτοπεποίθησή του ήταν παροιμιώδεις. Εμπιστευόταν το ένστικτό του και χρησιμοποιούσε τη διευθυντική ισχύ του για να το επιβάλει. Οι έρευνες αγοράς ήταν για τους μέτριους, τους «νερόβραστους», όχι γι’ αυτόν. Αυτός ήξερε τι ήθελε και, κυρίως, ήξερε τι θα ήθελαν οι πελάτες του αν μπορούσαν να το εκφράσουν. «Συχνά οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι θέλουν μέχρι να τους το δείξεις», έλεγε.
Τα πολυσχιδή ενδιαφέροντά του ήρθαν σε ώσμωση μεταξύ τους: κατάφερε να συμβιβάσει τις αξίες της επιχείρησης με τις αξίες της αντικουλτούρας, την τεχνολογία με την αισθητική, τη λειτουργικότητα με το ντιζάιν. Ο Τζομπς ήταν στον αντίποδα του τεχνοκράτη. Καταλάβαινε καλά την τεχνολογία, αλλά έβλεπε πολύ πιο πέρα από αυτή. Στα μαθήματα καλλιγραφίας βρήκε «ομορφιά, ιστορικότητα και καλλιτεχνική λεπτότητα με έναν τρόπο που η επιστήμη αδυνατεί να συλλάβει». Είχε το μυαλό του μηχανικού, αλλά την αισθητική του καλλιτέχνη.
Η δημιουργία δεν εξηγείται αιτιακά, ούτε παράγεται μηχανικά, λέει ο Καστοριάδης. Το πλήρες νόημα των πράξεών μας δεν μας είναι γνωστό τη στιγμή που συμβαίνουν. Αν και δημιουργούμε τον εαυτό μας μέσα από τις πράξεις μας, δεν γνωρίζουμε εκ των προτέρων τις βιωματικές συνέπειές τους. Η πράξη μετασχηματίζει τον δρώντα, συχνά με απρόβλεπτο τρόπο. Δίνουμε συνοχή στη ζωή μας αναζητώντας αφηγηματικά, εκ των υστέρων, το νήμα που συνδέει τις εμπειρίες μας. Συνδέοντας τις εμπειρίες –τις τελείες– σε κάθε φορά διαφορετικά συμφραζόμενα, δημιουργούμε βαθμιαία τον εαυτό μας – το προσωπικό ύφος μας. Τα μαθήματα καλλιγραφίας του Τζομπς βρήκαν αργότερα τον δρόμο τους στις γραμματοσειρές του Macintosh. Τίποτα δεν πάει χαμένο.
Στην περίφημη ομιλία του στους αποφοίτους του Στάνφορντ, το 2005, απηχώντας τον Σοπενάουερ, είπε: «Δεν μπορείς να δεις όλη την εικόνα κοιτάζοντας μπροστά. Τη βλέπεις μόνο κοιτάζοντας πίσω. (…) Πρέπει να πιστεύεις σε κάτι – στο ένστικτό σου, στο πεπρωμένο, στη ζωή, στο κάρμα, σε κάτι». Η πίστη σού δίνει ώθηση για δημιουργία. Τη σημασία της δημιουργίας ποτέ δεν μπορείς να την ξέρεις εκ των προτέρων, την ανακαλύπτεις αργότερα. Δρούμε κάθε φορά μέσα στην ομίχλη, βλέπουμε καθαρά από απόσταση. Να αποδέχεσαι την αβεβαιότητα, να δρας γνωρίζοντας την ανοιχτότητα του νοήματος των όσων κάνεις, να διαθέτεις εσωτερική ορμή, πάθος για αξίες, νιτσεϊκή «υπερχείλιση», να πασχίζεις να συνθέτεις τις εμπειρίες σου – αυτά συνιστούν τα σημαντικότερα γνωρίσματα του δημιουργικού ανθρώπου.
Σε ευχαριστούμε, Στιβ, για ό,τι μας έδωσες και για ό,τι ενσάρκωσες.
* Ο κ. Χ. Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
Σάββατο 23 Ιουλίου 2011
Κυριακή 27 Μαρτίου 2011
Does belief in free will lead to action?
Free will may be an illusion. Yet we persist in believing we are the masters of our fates—and that belief affects how we act. Think you determine the course of your life and you're likely to work harder toward your goals and feel better about yourself too. Think you don't, and you're likelier to behave in ways that fulfill that prophesy.
"Folk psychology tells us if you feel in control, you perform better," says Davide Rigoni, an experimental psychologist now at the University of Marseille. "What is crucial is that these effects are present at a very basic motor level, a deep level of brain activity."
Working with Marcel Brass and Simone Kuhn of the University of Gent and the University of Padova's Giuseppe Sartori, Rigoni showed that shaking people's belief in self-mastery impairs their brains' readiness to act, even before they're aware of the intention to move. The study is published in an upcoming issue of Psychological Science, a journal of the Association for Psychological Science.
To see how free-will beliefs affect pre-conscious aspects of motor control, the team observed a well-known brain marker of voluntary action: the negative electrical wave of "readiness potential," which first fires in preparation to move and then, milliseconds later, activates as the brain sends signals to the muscles. Because the first part is not conscious but is modulated by intention, the researchers thought its strength might reflect belief—or disbelief—in free will.
The study divided 30 men and women ages 18 to 24 into two groups. The experimental group read a text stating that scientists had discovered free will to be an illusion. The control group read about consciousness with no mention of free will. They were instructed to read carefully in preparation for a quiz.
Then the participants performed a "Libet task": pressing a button whenever and however many times they chose, while indicating on a screen the time they became aware of the intention to act. Meanwhile, an EEG recorded their brain activity.
Finally, participants answered questions assessing their beliefs in free will and determinism, both regarding people in general and themselves in particular.
The questionnaires showed the text worked: the first group's belief in their own self-determination was weaker than that of the control group's.
The same effect showed up in the Libet test. The no-free-will group's EEGs measured brain activity far lower than the control group's during that first, unconscious phase of readiness potential. Deep in the brain, the gumption to act flagged along with the belief in self-determination.
Impatient with the biological deterministic bent of science—"that genes and brains control us and we have no control," Rigoni was motivated by a more philosophical question: "Is it better to believe or not believe we are free? What if we all disbelieved in free will?" The study gives scientific support to his intuition that it is better to believe. "If we are not free," he says, "it makes no sense to put effort into actions and to be motivated."
###
"Folk psychology tells us if you feel in control, you perform better," says Davide Rigoni, an experimental psychologist now at the University of Marseille. "What is crucial is that these effects are present at a very basic motor level, a deep level of brain activity."
Working with Marcel Brass and Simone Kuhn of the University of Gent and the University of Padova's Giuseppe Sartori, Rigoni showed that shaking people's belief in self-mastery impairs their brains' readiness to act, even before they're aware of the intention to move. The study is published in an upcoming issue of Psychological Science, a journal of the Association for Psychological Science.
To see how free-will beliefs affect pre-conscious aspects of motor control, the team observed a well-known brain marker of voluntary action: the negative electrical wave of "readiness potential," which first fires in preparation to move and then, milliseconds later, activates as the brain sends signals to the muscles. Because the first part is not conscious but is modulated by intention, the researchers thought its strength might reflect belief—or disbelief—in free will.
The study divided 30 men and women ages 18 to 24 into two groups. The experimental group read a text stating that scientists had discovered free will to be an illusion. The control group read about consciousness with no mention of free will. They were instructed to read carefully in preparation for a quiz.
Then the participants performed a "Libet task": pressing a button whenever and however many times they chose, while indicating on a screen the time they became aware of the intention to act. Meanwhile, an EEG recorded their brain activity.
Finally, participants answered questions assessing their beliefs in free will and determinism, both regarding people in general and themselves in particular.
The questionnaires showed the text worked: the first group's belief in their own self-determination was weaker than that of the control group's.
The same effect showed up in the Libet test. The no-free-will group's EEGs measured brain activity far lower than the control group's during that first, unconscious phase of readiness potential. Deep in the brain, the gumption to act flagged along with the belief in self-determination.
Impatient with the biological deterministic bent of science—"that genes and brains control us and we have no control," Rigoni was motivated by a more philosophical question: "Is it better to believe or not believe we are free? What if we all disbelieved in free will?" The study gives scientific support to his intuition that it is better to believe. "If we are not free," he says, "it makes no sense to put effort into actions and to be motivated."
###
Πέμπτη 3 Μαρτίου 2011
Ως έλλογο ον, ο άνθρωπος
Ως έλλογο ον, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει έναντι των αλόγων όντων ένα αξεπέραστο πρόβλημα: ταυτόχρονα είναι δρων υποκείμενο και κριτής των αποτελεσμάτων της δράσεώς του. Αυτός ο κάθετος - και συχνά εξουθενωτικός - διαχωρισμός αποτέλεσε τη γενεσιουργό αιτία της Ηθικής. Όταν δεν περιορίζεσαι να δρας βάσει απλών εικασιών και επαναλαμβανόμενων αποτελεσμάτων, αλλά την ίδια τη δράση σου καθορίζει η ψυχαναγκαστική ικανότητά σου να διακρίνεις και να αξιολογείς τις ποικίλες συνέπειες των διαθέσιμων επιλογών σου, τότε εισάγεις εσύ ο ίδιος τη διάκριση, τον εσωτερικό διχασμό, τη μανιχαϊστική αντίληψη του κόσμου στο οικοσύστημά σου και εδραιώνεις στάσεις και πεποιθήσεις πάνω στη διαρκή αδυναμία μιας βέβαιης επιλογής. Τα ακαταπαύστως προβαλλόμενα στη συνείδηση αντιθετικά ζεύγη του τύπου "φως-σκότος" σχηματοποιούν αυτή τη βαθύτερη ψυχολογική ιδιαιτερότητα της διάκρισης και εξεικονίζουν με τον πλέον καταληπτό τρόπο βεβαιότητες και αβεβαιότητες, διάρκειες και στιγμές, επιτεύγματα και οδυνηρές εγκαταλείψεις.
Τούτο το χαρακτηριστικό γνώρισμα της διάκρισης καθορίζει και τις συλλογικότερες παραμέτρους της ανθρώπινης σύμβασης. Ανατρέποντας τη βασική "γεωμετρική" ή "μηχανιστική" αντίληψη της μαρξικής θεωρίας περί εποικοδομήματος, ο Max Weber απέδειξε - στο μνημειώδες σύγγραμμά του "Η γένεση του καπιταλισμού στα χρόνια της θρησκευτικής μεταρρύθμισης" - ότι ο οριακός και αδιαμόρφωτος χώρος της ανθρώπινης ψυχής και ο πολυπρόσωπος μηχανισμός της διάκρισης διαμορφώνουν όχι μόνο τις ατομικές αλλά και τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες του ανθρώπινου βίου. Συγκεκριμένα, μια ορισμένη θρησκευτική δοξασία - η προτεσταντική - που είχε οικοδομηθεί πάνω στην ηθική αγωνία της ενοχής και την ηθική αναγνώριση της χάρης επέτρεψε και εν συνεχεία επέβαλε τη συγκέντρωση και την επένδυση του κεφαλαίου. Έτσι, ένα ηθικό πρόβλημα μιας ορισμένης κοινωνίας και μιας ορισμένης αντίληψης του ατόμου μέσα στον κόσμο καθόρισε τη φυσιογνωμία της νεοτερικής και της μετανεοτερικής εποχής, στην οποία εμείς σήμερα ζούμε...
Ας μη υποτιμούμε αυτό που κάπως αδόκιμα και σχηματικά ονομάζουν οι αναλυτές των αγορών "ψυχολογία". Διότι πρόκειται ακριβώς για το αποτέλεσμα της αυτόματης επενέργειας της διάκρισης πάνω στην πραγματικότητα. Η "ψυχολογία" δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια μικρή ή μεγάλη παραμόρφωση της πραγματικότητας - μια υπερβολή. Μια υπερβολή όμως που αντιστοιχεί σε ορισμένη ψυχική αναγκαιότητα και εκδηλώνεται ως συναισθηματική υπερεκχείλιση της κοίτης στην οποία κυλούμε. Μια υπερβολή που έχει τραφεί με μετρήσιμα δεδομένα και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο τα προεκτείνει προς το άμετρο, τον αβέβαιο χώρο της ηθικής και ψυχικής ελευθερίας που νιώθουμε την ανάγκη να διατηρούμε μέσα μας ως διέξοδο των ίδιων των λογικών πράξεων και εκτιμήσεων που εξωτερικά τουλάχιστον προσδιορίζουν - και καταπιέζουν - την ύπαρξή μας.
Τέτοιες προεκτάσεις και υπερβολές εκτός από συνήθεις και πολλάκις παρατηρημένες είναι και επιβεβλημένες. Διότι κατ' εξοχήν μ' αυτές ανατρέπονται πάγιες αντιλήψεις, στερεότυπα, αξιακά συστήματα, οριακές επιβαρύνσεις της ατομικής ζωής από τις συλλογικές εκφάνσεις της. Τέτοιες προεκτάσεις και υπερβολές γεννούν θρησκευτικά συστήματα, επαναστάσεις, κύκλους οικονομικού και πολιτισμικού ζόφου ή άνθησης. Τέτοιες υπερβολές - "αδικαιολόγητες" με βάση μια αλγεβρική αντίληψη της πραγματικότητας - δεν κινούν μήπως και την απρόβλεπτη ακίδα των χρηματιστηριακών δεικτών;
Τούτο το χαρακτηριστικό γνώρισμα της διάκρισης καθορίζει και τις συλλογικότερες παραμέτρους της ανθρώπινης σύμβασης. Ανατρέποντας τη βασική "γεωμετρική" ή "μηχανιστική" αντίληψη της μαρξικής θεωρίας περί εποικοδομήματος, ο Max Weber απέδειξε - στο μνημειώδες σύγγραμμά του "Η γένεση του καπιταλισμού στα χρόνια της θρησκευτικής μεταρρύθμισης" - ότι ο οριακός και αδιαμόρφωτος χώρος της ανθρώπινης ψυχής και ο πολυπρόσωπος μηχανισμός της διάκρισης διαμορφώνουν όχι μόνο τις ατομικές αλλά και τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες του ανθρώπινου βίου. Συγκεκριμένα, μια ορισμένη θρησκευτική δοξασία - η προτεσταντική - που είχε οικοδομηθεί πάνω στην ηθική αγωνία της ενοχής και την ηθική αναγνώριση της χάρης επέτρεψε και εν συνεχεία επέβαλε τη συγκέντρωση και την επένδυση του κεφαλαίου. Έτσι, ένα ηθικό πρόβλημα μιας ορισμένης κοινωνίας και μιας ορισμένης αντίληψης του ατόμου μέσα στον κόσμο καθόρισε τη φυσιογνωμία της νεοτερικής και της μετανεοτερικής εποχής, στην οποία εμείς σήμερα ζούμε...
Ας μη υποτιμούμε αυτό που κάπως αδόκιμα και σχηματικά ονομάζουν οι αναλυτές των αγορών "ψυχολογία". Διότι πρόκειται ακριβώς για το αποτέλεσμα της αυτόματης επενέργειας της διάκρισης πάνω στην πραγματικότητα. Η "ψυχολογία" δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια μικρή ή μεγάλη παραμόρφωση της πραγματικότητας - μια υπερβολή. Μια υπερβολή όμως που αντιστοιχεί σε ορισμένη ψυχική αναγκαιότητα και εκδηλώνεται ως συναισθηματική υπερεκχείλιση της κοίτης στην οποία κυλούμε. Μια υπερβολή που έχει τραφεί με μετρήσιμα δεδομένα και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο τα προεκτείνει προς το άμετρο, τον αβέβαιο χώρο της ηθικής και ψυχικής ελευθερίας που νιώθουμε την ανάγκη να διατηρούμε μέσα μας ως διέξοδο των ίδιων των λογικών πράξεων και εκτιμήσεων που εξωτερικά τουλάχιστον προσδιορίζουν - και καταπιέζουν - την ύπαρξή μας.
Τέτοιες προεκτάσεις και υπερβολές εκτός από συνήθεις και πολλάκις παρατηρημένες είναι και επιβεβλημένες. Διότι κατ' εξοχήν μ' αυτές ανατρέπονται πάγιες αντιλήψεις, στερεότυπα, αξιακά συστήματα, οριακές επιβαρύνσεις της ατομικής ζωής από τις συλλογικές εκφάνσεις της. Τέτοιες προεκτάσεις και υπερβολές γεννούν θρησκευτικά συστήματα, επαναστάσεις, κύκλους οικονομικού και πολιτισμικού ζόφου ή άνθησης. Τέτοιες υπερβολές - "αδικαιολόγητες" με βάση μια αλγεβρική αντίληψη της πραγματικότητας - δεν κινούν μήπως και την απρόβλεπτη ακίδα των χρηματιστηριακών δεικτών;
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)