Ως έλλογο ον, ο άνθρωπος

Ως έλλογο ον, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει έναντι των αλόγων όντων ένα αξεπέραστο πρόβλημα: ταυτόχρονα είναι δρων υποκείμενο και κριτής των αποτελεσμάτων της δράσεώς του. Αυτός ο κάθετος - και συχνά εξουθενωτικός - διαχωρισμός αποτέλεσε τη γενεσιουργό αιτία της Ηθικής. Όταν δεν περιορίζεσαι να δρας βάσει απλών εικασιών και επαναλαμβανόμενων αποτελεσμάτων, αλλά την ίδια τη δράση σου καθορίζει η ψυχαναγκαστική ικανότητά σου να διακρίνεις και να αξιολογείς τις ποικίλες συνέπειες των διαθέσιμων επιλογών σου, τότε εισάγεις εσύ ο ίδιος τη διάκριση, τον εσωτερικό διχασμό, τη μανιχαϊστική αντίληψη του κόσμου στο οικοσύστημά σου και εδραιώνεις στάσεις και πεποιθήσεις πάνω στη διαρκή αδυναμία μιας βέβαιης επιλογής. Τα ακαταπαύστως προβαλλόμενα στη συνείδηση αντιθετικά ζεύγη του τύπου "φως-σκότος" σχηματοποιούν αυτή τη βαθύτερη ψυχολογική ιδιαιτερότητα της διάκρισης και εξεικονίζουν με τον πλέον καταληπτό τρόπο βεβαιότητες και αβεβαιότητες, διάρκειες και στιγμές, επιτεύγματα και οδυνηρές εγκαταλείψεις.

Τούτο το χαρακτηριστικό γνώρισμα της διάκρισης καθορίζει και τις συλλογικότερες παραμέτρους της ανθρώπινης σύμβασης. Ανατρέποντας τη βασική "γεωμετρική" ή "μηχανιστική" αντίληψη της μαρξικής θεωρίας περί εποικοδομήματος, ο Max Weber απέδειξε - στο μνημειώδες σύγγραμμά του "Η γένεση του καπιταλισμού στα χρόνια της θρησκευτικής μεταρρύθμισης" - ότι ο οριακός και αδιαμόρφωτος χώρος της ανθρώπινης ψυχής και ο πολυπρόσωπος μηχανισμός της διάκρισης διαμορφώνουν όχι μόνο τις ατομικές αλλά και τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες του ανθρώπινου βίου. Συγκεκριμένα, μια ορισμένη θρησκευτική δοξασία - η προτεσταντική - που είχε οικοδομηθεί πάνω στην ηθική αγωνία της ενοχής και την ηθική αναγνώριση της χάρης επέτρεψε και εν συνεχεία επέβαλε τη συγκέντρωση και την επένδυση του κεφαλαίου. Έτσι, ένα ηθικό πρόβλημα μιας ορισμένης κοινωνίας και μιας ορισμένης αντίληψης του ατόμου μέσα στον κόσμο καθόρισε τη φυσιογνωμία της νεοτερικής και της μετανεοτερικής εποχής, στην οποία εμείς σήμερα ζούμε...

Ας μη υποτιμούμε αυτό που κάπως αδόκιμα και σχηματικά ονομάζουν οι αναλυτές των αγορών "ψυχολογία". Διότι πρόκειται ακριβώς για το αποτέλεσμα της αυτόματης επενέργειας της διάκρισης πάνω στην πραγματικότητα. Η "ψυχολογία" δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια μικρή ή μεγάλη παραμόρφωση της πραγματικότητας - μια υπερβολή. Μια υπερβολή όμως που αντιστοιχεί σε ορισμένη ψυχική αναγκαιότητα και εκδηλώνεται ως συναισθηματική υπερεκχείλιση της κοίτης στην οποία κυλούμε. Μια υπερβολή που έχει τραφεί με μετρήσιμα δεδομένα και γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο τα προεκτείνει προς το άμετρο, τον αβέβαιο χώρο της ηθικής και ψυχικής ελευθερίας που νιώθουμε την ανάγκη να διατηρούμε μέσα μας ως διέξοδο των ίδιων των λογικών πράξεων και εκτιμήσεων που εξωτερικά τουλάχιστον προσδιορίζουν - και καταπιέζουν - την ύπαρξή μας.

Τέτοιες προεκτάσεις και υπερβολές εκτός από συνήθεις και πολλάκις παρατηρημένες είναι και επιβεβλημένες. Διότι κατ' εξοχήν μ' αυτές ανατρέπονται πάγιες αντιλήψεις, στερεότυπα, αξιακά συστήματα, οριακές επιβαρύνσεις της ατομικής ζωής από τις συλλογικές εκφάνσεις της. Τέτοιες προεκτάσεις και υπερβολές γεννούν θρησκευτικά συστήματα, επαναστάσεις, κύκλους οικονομικού και πολιτισμικού ζόφου ή άνθησης. Τέτοιες υπερβολές - "αδικαιολόγητες" με βάση μια αλγεβρική αντίληψη της πραγματικότητας - δεν κινούν μήπως και την απρόβλεπτη ακίδα των χρηματιστηριακών δεικτών;